नवरात्रिको पाँचौं दिन आज भगवती स्कन्धमाताको पूजा-आराधना गरी मनाइंदै

 आज नवरात्रिको पाँचौं दिन— भगवती स्कन्धमाताको पूजा-आराधना गरी मनाइंदै छ। भगवती स्कन्धमाता अरु कोही नभैकन देवी पार्वती नै हुनुहुन्छ। देवादिदेव महादेवकी पत्नी भएका कारण उहाँलाई महेश्वरी र गोरो वर्णकी भएकाले गौरी पनि भनिन्छ। उहाँ भगवान स्कन्ध अर्थात कार्तिकेयकी माता भएकाले उहाँलाई स्कन्धमाता भनिएको हो। भगवती पार्वती आफ्ना पुत्रलाई निकै मायाँ गर्नुहुन्छ र आफ्ना पुत्रका नामबाट चिनिंदा आफूलाई आनन्दित भएको अनुभव गर्नुहुन्छ। 

भगवती स्कन्धमाता कमलको फूलमाथि आशिन हुनुहुन्छ। जब-जब दानबहरुको कुकृत्य (राक्षसत्व) बढ्दैजान्छ, तब स्कन्धमाता सिंहमाथि विराजमान हुनुहुन्छ र राक्षसहरुको बध गर्नुहुन्छ।

भगवती स्कन्धमाताको पूजा गर्ने भक्तजनहरुले भगवान कार्तिकेयको पूजा गरेको फल पनि प्राप्त गर्दछन। पुराणमा व्याख्या गरिएअनुसार, नवरात्रिको पाँचौ दिन भगवती स्कन्धमाताको पूजा गर्नाले भक्तजनहरुले भौतिक सम्पत्तिको मोहबाट मुक्ति पाउने र मोक्षका लागि ध्यान केन्द्रित गर्ने शक्ति हासिल गर्दछन।  भगवती स्कन्धमाताले आफ्ना भक्तजनहरुको आत्माको शुद्धीकरण पनि गर्नुहुन्छ। सौर्य प्रणालीकी प्रमुख देवी भएका कारण स्कन्धमाताले आफ्ना भक्तजनहरुलाई अपार महत्व र विशिष्ट गुण पनि प्रदान गर्नुहुन्छ।   

 बुँदागतरूपमा भन्नुपर्दा:

१ स्कन्दमाताको पूजा नवरात्रिको पाँचौ दिन गरिन्छ।

२ उहाँले आफ्ना पुत्र स्कन्द अर्थात् कार्तिकेयलाई आफ्नो काखमा राख्नुभएको छ। 

३ उहाँका तीनवटा आँखा र चारवटा हात छन। 

४ उहाँका दुइवटा हातमा कमलका फूल छन भने अरु दुइवटा हातले प्रतिरक्षा गर्ने र दिने भन्ने अर्थ जनाउने संकेत गरेका छन। 

५ सिंहमाथि विराजमान हुने स्कंदमाता ज्ञानका भण्डार हुनुहुन्छ। 

६ योग-शास्त्रमा उहाँ विशुद्ध चक्र र हामबीजा मन्त्रको प्रतिनिधित्व गर्नुहुन्छ। 

७ स्कन्दमाताले मातृत्व, उर्बरशीलता र मात्री-पुत्र सम्बन्धलाई सर्वोच्चता पनि प्रदान गर्नुहुन्छ। 

 

नवरत्रिको चौथो दिन आज कूष्माण्डा देवीको पूजा-आराधना गरी मनाइँदै

 नवरत्रिको चौथो दिन आज कूष्माण्डा  देवीको पूजा-आराधना गरिदै छ। सिद्धिदात्रीको रूप लिइसकेपछि भगवती पार्वतीले सूर्यको केन्द्रमा रहन शुरु गर्नुभयो। यसो गर्नुको उद्देश्य सूर्यले विश्व-ब्रह्माण्डमा आफ्नो शक्ति प्रवाहित गर्नसकुन भन्ने थियो। 

त्यति बेलादेखि ती देवीको नाम कूष्माण्डा रहनगएको हो। कूष्माण्डा यस्ती देवी हुनुहुन्छ, जोसङ्ग सूर्यभित्र रहनसक्ने शक्ति र क्षमता छ। कूष्माण्डा देवीको शरिरको तेज र प्रभा सूर्यको जति नै तेजोमय छ। यसरी कूष्माण्डा देवीले सूर्यलाई शक्ति प्रदान गर्नुहुन्छ र दिशानिर्देश गर्नुहुन्छ भन्ने विश्वास गरिन्छ।

 

कूष्माण्डा  देवीको प्रार्थना यस मन्त्रद्वारा गरिन्छ:  

या देवी सर्वभू‍तेषु माँ कूष्माण्डा रूपेण संस्थिता। नमस्तस्यै नमस्तस्यै नमस्तस्यै नमो नम:।। 

 

देवी कूष्माण्डाका आठवटा हात छन, जसका कारण यी देवीलाई अष्टभूजा देवी पनि भनिन्छ। कूष्माण्डा देवीको हातमा रहेको जप-मालामा शिद्धी र निधि प्रदान गर्नसक्ने सम्पूर्ण शक्ति छ भन्ने विश्वास गरिन्छ। तस्विर सौजन्य: गुगल 

 

नवरात्रिको तेश्रो दिन आज शक्तिरूपिणी देवि दुर्गाको तेश्रो रूप माता चन्द्रघण्टाको पूजा आराधना गरी मनाइँदै

 पिण्डज प्रवरारुढ़ा चण्डकोपास्त्र कैर्युता |

प्रसादं तनुते मह्यं चंद्र घंष्टेति विश्रुता || 

आज नवरात्रिको तेश्रो दिन, शक्ति रूपिणी देवि दुर्गाको तेश्रो रूप माता चन्द्रघण्टाको पूजा आराधना गरी मनाइँदैछ। माता चन्द्रघण्टाले शिरमा धारण गरेको आभूषणको शिरभाग अर्धचन्द्राकार भएकाले उहाँको नाम चन्द्रघण्टा रहेको विश्वास गरिन्छ। शान्ति, निर्मलता र समृद्धताका प्रतीक माता चन्द्रघण्टाका तीनवटा आँखा र दशवटा हात छन। उहाँ न्यायका प्रतीक हुनुहुन्छ र आफ्ना भक्तहरूलार्इ चुनाैतिहरूको सामना गर्ने साहस र शक्ति प्रदान गर्नुहुन्छ।

खराब तत्व र दुष्टहरूको दमन र शमनमा सधै व्यस्त रहने माता चन्द्रघण्टाको उपस्थिति नै शक्तिको श्रोत हुनसक्छ। तथापि, उहाँका भक्तहरूका लागि माता चन्द्रघण्टा शान्त, निर्मल, पवित्र र भद्र हुनुहुन्छ। माता चन्द्रघण्टाको पूजा आराधना गरेर तपार्इँ महान सम्मान, प्रतिष्ठा र यसको ढोका खुला गर्नुहुन्छ। माता चन्द्रघण्टा तपार्इँलार्इ आध्यात्मिक प्रबोधनका लागि पनि सहयोग गर्नुहुन्छ। सुन्दरता र बहादुरीकाे प्रतीक उहाँको आदर्शले तपार्इँलार्इ नकारात्मक शक्तिलार्इ टाढै राख्ने शक्ति प्रदान गर्दछ र दुःख तथा कष्टलार्इ तपार्इँको जीवनबाट टाढै राख्दछ जसका लागि तपार्इँले देवि–माता चन्द्रघण्टाको पूजाकाे सामान्य विधि, परम्पराको अनुसरण गर्नुपर्छः

सर्वप्रथम तपार्इँले कलशमा सबै देवी–देवता र ग्रहहरूको पूजा गर्नुपर्छ र त्यसपछि भगवान गणेश र कार्तिकेयको प्रार्थना गर्नुपर्छ, र त्यसपछि भगवति सरस्वती, लक्ष्मी, विजया, जया— माता दुर्गाको परिवार— को। र यो पूजा माता चन्द्रघण्टा अनि भगवान शिव र ब्रह्माको हार्दिक प्रार्थनाका साथ सम्पन्न हुनुपर्दछ।

माता चन्द्रघण्टाको प्रार्थना माथि शुरूमा लेखिएको मन्त्र वाचनका साथ हुनुपर्दछ। 

नवरात्रिको दोश्रो दिन अाज शक्तिस्वरूपा माता दुर्गाको अर्को स्वरूप माता ब्रह्मचारिणिको पूजा अराधना गरिदै

 नवरात्रिको दोश्रो दिन अाज हिन्दुधर्मावलम्बीहरू शक्तिस्वरूपा माता दुर्गाको अर्को स्वरूप माता ब्रह्मचारिणिको पूजा अराधना गरी मनाउँदैछन। भगवती माता ब्रह्मचारिणिको स्वरूप एकदमै तेवस्वी तथा वैभवशाली देखिन्छ। माता ब्रह्मचारिणि प्रेम, वफादारिता, विद्वता, र ज्ञानका प्रतीक हुनुहुन्छ। रूद्राक्षको माला लगाउनुभएकी माता ब्रह्मचारिणिकाे दायाँ हातमा जपमाला छ भने बायाँ हातमा कमण्डलु। ब्रह्मको अर्थ तप अर्थात प्रायश्चित्त हुन्छ। यस मानेमा ब्रह्मचारिणिको अर्थ हुन्छः त्यो जो तपस्या गर्दछ।  

 माता ब्रह्मचारिणिको जन्म हिमालयमा भएको हो। प्राचीन मान्यताअनुसार, देवऋषि नारदले माता ब्रह्मचारिणिको विचारलार्इ प्रभावित पार्नुभयो जसको परिणामस्वरूप अाफ्ना दैवी पतिका रूपमा शिवलार्इ हासिल गर्ने प्रणका साथ माता ब्रह्मचारिणिले कडा तपस्या गर्नुभयो। यसका लागि माताले सयाैं वर्षसम्म थोरै मात्र खानेगर्नुभयो अथवा कत्ति पनि खानुभएन, तर उहाँको तपस्या एकदमै विशुद्ध थियो र त्यसमा एकदमै उच्च कोटीको शक्ति थियो जसले तीनै लोकमा ठूलो हलचल मच्चायो जसको परिणामस्वरूप अाफ्ना दैवी पतिका रूपमा भगवान शिवलार्इ हासिल गर्ने माता ब्रह्मचारिणिको इच्छा पूरा भयो।

माता ब्रह्मचारिणि अाफ्ना भक्तहरूलार्इ ठूलो भावविशिष्ट शक्ति प्रदान गर्नुहुन्छ जसको परिणामस्वरूप त्यस्ता भक्त कस्तै कठीन करिस्थितिमा पनि अाफ्नो मानसिक सन्तुलन कायम राख्न र अात्मविश्वास बनाइराख्न सक्षम हुन्छन। माता ब्रह्मचारिणिले मानिसलार्इ सर्वमान्य सामजिक अाचरणमा अडिग रहन र कर्तव्यपरायणताका साथ अघि बढ्न प्रेरित गर्नुहुन्छ। माता ब्रह्मचारिणिको अाशिर्वादको परिणामस्वरूप तपार्इ जीवनको मार्गमा अाइपर्ने असंख्य चुनैतिहरूको सामना गर्दै अघि बढ्न सधैं संघर्षरत रहनुहुन्छ। उहाँको अाशिर्वादले मानिसलार्इ स्वार्थीपन, घमण्ड, लोभ र अल्छीपनबाट मुक्ति दिलाउँछ।

मा ब्रह्मचारिणिको दैवी अाशिर्वाद पाउनका लागि       

 या देवी सर्वभूतेषु माँ ब्रह्मचारिणी रूपेण संस्थिता।

नमस्तस्यै नमस्तस्यै नमस्तस्यै नमो नम:।।

दधाना कर पद्माभ्याम अक्षमाला कमण्डलू।

देवी प्रसीदतु मई ब्रह्मचारिण्यनुत्तमा।। 

मन्त्रको उच्चारण अर्थात पाठ गर्नुपर्दछ।

 

घटस्थापनकाे शुभकामना

दशैं आयो

खाउँला पिउँला !

कहाँबाट पाउँला, 

चोरी ल्याउँला ! !

धत् पापी, म त छुट्टै बसौला ! 

आज घटस्थापना अर्थात् नवरात्रीको पहिलाे दिन। आज जमरा छर्ने दिन अर्थात् घटस्थापना। २०७९ सालको वडा दशैंको पहिलो दिन, घटस्थापनाको शुभ साइत बिहान १०:२३ बजे जुरेको छ। 

जमरा अर्थात् जौ को जीवन, जसलाई थोरै बालुवा मिसिएको माटोमा छरिन्छ। अनि नवरात्रीभरि नै हरेक दिन पूजा–अर्चना गरिन्छ। जमरा भन्नासाथ केही दिनअघि अंकुरित जाैका तीन चार इन्चजति लामा पहेंला पात भन्ने बुझिन्छ तापनि वास्तवमा दशैंको जमरा उमार्नका लागि जौ लगायत धान, मकै र गहुँका दाना पनि पनि छरिन्छ।

माटो, पानी, हावा, फूल, आँकुरासँगै जुटेको यो संस्कारले वनस्पतिसँग हामी अत्यन्तै नजिक छौँ भन्ने स्पष्ट पार्छ। हिन्दुहरूको महान् पर्व दशैंमा जमरा–संस्कृति एउटा मौलिक धरोहरको रूपमा रहिआएको छ भने यस दशमीको दिन लाइने जमरा उमार्न आजको दिन अर्थात् घटस्थापना महत्त्वपूर्ण दिन हो।

नवरात्रिको सुरुवातसँगै अब हरेक विहान देशका सम्पूर्ण नवदुर्गा भगवतीका शक्ति पीठहरूमा श्रद्धालु भक्तजनहरूको भीड लाग्नेगर्दछ विहान विहान घरघरमा स्थापित पूजा घरमा  जमराको पूजा–पाठ गर्नेगरिन्छ। अनि दशमीका दिन चामल, रातो अबिर, दही, केरा मिश्रित अक्षता टीकाले निधार भरेर जमरा ग्रहण गरी आफ्ना मान्यजनहरूबाट प्राप्त आशिषसँगै जीवनमा खुसीयाली प्राप्त गरिन्छ।

घटस्थापनाका दिन जमरा राखिने माटोको चतुर्भुज आकारको बीच भागमा माटो या तामाको कलश स्थापना गरेर राखिन्छ र दशमीका दिन त्यसै कलशकाे जलले अभिषेक गरेपछि राताे टीका र आवश्यकता अनुसार काटेर ल्याइएकाे पहेंला जमरा लगाइन्छ। यही जमरा, टीका अनि सद्भावले दशैंकाे रौनक बढाउँछ, प्रत्येक मुहारमा दशैंको आकर्षणको वास्तविक चित्र कोर्ने गर्दछ।

दशैंको जमरा राख्ने चलन ठाउँ अनुसार फरक–फरक हुन्छ। कतै सामूहिकरूपमा दशैं–घर स्थापना गरेर, गुठीमा या शक्ति पीठ अनि मठ–मन्दिरमा जमरा राखिन्छ भने कतै व्यक्तिगत रूपमा आफ्नै घरको पूजा कक्षमा या घरको अन्य कुनै सफा ठाउँमा जमरा राख्ने गरिन्छ। जमरा राख्दा त्यस्तो कोठा छनौट गरिन्छ जसमा प्रकाश राम्ररी छिर्न नपाओस। यसरी प्रकाश नपरेका जमराका बालाहरू पहेँला हुन्छन। घटस्थापनाबाट प्रारम्भ हुने दशैंको नवरात्री भनेको जमराको नौदिने जीवन र दैनिक अङ्कुरणको प्रक्रिया पनि हो। जौको दानाभित्र रहेको जीवन शक्तिलाई जमराले उजागर गर्दछ र माटोले पोषित गर्दछ।

१६ औँ शताब्दीका राजा महेन्द्र मल्लले निर्माण गरेको वसन्तपुर दरबार क्षेत्रमा अवस्थित तलेजु भवानीको मन्दिरमा रहेको दशैं घरमा गोर्खाबाट ल्याइएको फूलपातीहरू फूलपातीकै दिन भित्र्याइन्छ। यसरी भित्र्याइँदैआएको फूलपातीको जमरा पनि आजैका दिन विधिपूर्वक गोर्खा दरबारमा छरिने चलन रहिआएको छ।

उहिले आजभोलि जस्तो यातायातको सहज सुविधा नभएकाले त्यतिबेला गोर्खाबाट आबुखैरेनीसम्म हरेक किलोमिटरमा सरकारी कर्मचारीहरू उभ्याउन लगाई एउटा कर्मचारीले अर्कोलाई हस्तान्तरण गर्ने र अर्काले सोही अनुरूप अर्को एक किलोमिटरको दूरीमा भएकालाई हस्तान्तरण गरेर रीतपूर्वक फूलपातीलाई रिले दौड जस्तै गरी मानव साङ्लो निर्माण गरेर आबुखैरैनीसम्म फूलपातीलाई ल्याइन्थ्यो। अनि आबुखैरेनीबाट गाडीमा राखेर काठमाडौँसम्म ल्याइन्थ्यो। यसरी ल्याइएको जमरालाई काठमाडौँको जमलसम्म गाडीमा ल्याएर त्यसपछि तलेजु भवानीको मन्दिरअवस्थित दसैँ घरसम्म पारम्परिक बाजागाजासहित भित्र्याउने गरिन्थ्यो। गोर्खाबाट ल्याइएको फूलपाती कुनै पनि अवस्थामा चौबीस घण्टा नबित्दै काठमाडौँ ल्याइपुर्याउनुपर्ने मान्यता रहेको छ।

घटस्थापनाका दिन छरिएका जौको अङ्कुरणलाई शिरमा राखेर टिका थाप्ने संस्कारले हरेक नेपालीहरूलाई सद्भाव, सदाचार, समृद्धिसहितको दुर्गा भवानीको शक्ति प्राप्त हुन्छ भन्ने मान्यता नेपाली जनमानसमा रहिअाएकाे छ। जसरी छरिएको जमरा विस्तारै अङ्कुरण हुँदैजान्छ। त्यस प्रक्रियामा पहिले जरा माटोतर्फ बढ्न थाल्छन अनि जरा पलाएपछि बिस्तारै जमराका पातहरू माथि–माथि बढ्न थाल्छन। 

त्यसैगरी शायद प्रकृतिले पनि हामीले हाम्रो जरा अर्थात् संस्कार, परम्परा र मानवीय आधारहरूका बारेमा जानकारी दिएको पनि हुन सक्छ। विरुवाहरू जतिसुकै ठुला, अग्ला र मोटा भए पनि, उनीहरूको हाँगाले आकाशै छुनखोजे तापनि जरा भने माटोमै हुन्छन। अर्थात् हामीले जतिसुकै परिवर्तन या प्रगति गरेर आकाशै छोए पनि हाम्रो बहुमूल्य मौलिक संस्कार र परम्पराको जग भने बिर्सन हुँदैन भन्ने महत्त्व दर्साउँछ।

यो दशैंमा सबैको जय होस। मङ्गल होस। भ्रातृत्व बढोस् अनि शान्ति छाओस। हाम्रो शिरमा जमरा शोभायमान भइरहोस। वडा दशैंको मङ्गलमय शुभकामना सबै सबैलाई।